Cofnąłem się myślą do miejsc, gdzie dawniej byłem, i samego siebie przypomniałem sprzed lat kilku. Byłem wtedy lepszy. Dziś nie mógłbym już tak zamęczać się pracą, byle “coś dobrego zrobić”. Cóż to będzie? Czy ciągle będę coraz gorszy i gorszy? Wtedy w Piotrogrodzie, w naszym Uljanowsku, za granicą, a i tu dawniej, w Moskwie, robiłem wysiłki, żeby być innym. Teraz jestem jakiś impulsywny, pełen złych myśli. Jakim to dawniej byłem ascetą we względzie wygód! A teraz drobnostka mi dokuczy. Długo nad tym myślałem, co się mianowicie we mnie zmieniło. Miałem dawniej wiele wiary w dobroć ludzi i dlatego byłem gotowy spieszyć się ku nim. Miałem łaskę zupełnego, całym sercem oddania się myśli o rzeczach niematerialnych, o sprawach innego porządku. Dziś jestem taki zobojętniały! Tamte chwile radości ledwo pamiętam. Zrobiłem się jakiś nieczuły na cierpienia innych. Mogę też powiedzieć, że bardziej chłodno odczuwam własne niepowodzenia. Naprawdę mam i teraz dla wielu osób dużo uczucia, ale takiego często doświadczam złudzenia, jakbym już starszych towarzyszy ani młodych działaczy nie kochał dawnym sercem.
Zrobię jeszcze dla nich i dla całej masy pracującej, co mogę, ale nie czuję już szczęścia z tej prostej racji, że i ja przecie do czegoś służę.
Dawniej istnieli dokoła mnie szlachetni ludzie, osoby ciche, skromne, tkliwe, często w swej poczciwości wytrwałe jak żelazo, skłonne do zupełnego zaniedbania siebie dla innych. Cechowała ich jednolitość dążeń i usposobienie równe. W ich obecności było tak dobrze, tak ufnie i tak cicho na sercu... Byli to moi rodzice, żona, sąsiedzi, niektóre osoby w Moskwie. Czy to moja dusza była inna, czy może tylko zdolna do ślepej łatwowierności?
Już sam nie wiem, czego chcę. Tęsknię, a raczej usycham z tęsknoty. Chciałbym pójść, uciec... Jestem jak człowiek bardzo chory, który sam nie wie, co go najwięcej boli. Źle mu jest, a poruszyć się nie ma siły. Gdyby zresztą zdołał, to i zmiana położenia może mu przynieść szkodę.
W tym czczym życiu panuje wszechwładna obłuda. Kłamstwo wcale nie tylko nie jest tępione, ale nie budzi nawet odruchowego wstrętu. Wszystko złe toleruje się z obiektywizmem, a w razach natarczywych daje się rzeczom za pomocą sofizmatów wygląd nieprawdziwy albo się wprost udaje, że nie są wiadome najdokładniej roztrząśnięte fakty. W tej atmosferze oddycha kwiat wychowania domowego niewinnych dzieci. Nawet gdybyśmy mieli wrodzone zamiłowanie kłamstwa, trzeba by je niszczyć dla krzywd, które wyrządza. Ale wszelkie moralne dążenia tnie batem ciągła świadomość, że obok nas żyją ludzie, którzy wprost nie mają potrzeb moralnych, których wcale nie czyni nieszczęśliwymi widok nadużyć. Męka moralna samotnych jednostek wydaje się być czymś przybłąkanym, niezdatnym do niczego, bez związku z czymkolwiek, niby jakaś właściwość osobliwsza, przedawniona czy za wczesna.